Stal na klingi noży

Właściwości stali

Stal jak każdy materiał charakteryzuje się wieloma parametrami które mają wpływ na zastosowanie:
Odporność na ścieranie – odpowiada za czas trzymania ostrości przez stal
Wytrzymałość – zdolność wytrzymywania obciążeń powstających podczas pracy.
Sprężystość – czyli czy stal po ustaniu nacisku na nią, wróci do poprzedniego kształtu
Udarność – rąbanie to najgorszy wróg noża, od tego są siekiery. Czasem jednak trzeba i tu wchodzi kombinacja wytrzymałość/sprężystość. Generalnie, im większa twardość noża tym mniejsza wytrzymałość na udary.
Odporność na korozję – odporność na wpływ czynników zewnętrznych takich, jak wilgoć czy słona woda morska. Osiąga się to manipulując składem chemicznym stali, ogólnie, im większa nierdzewność, tym niższa wytrzymałość noża.

Gatunki stali

Poniżej prezentujemy najbardziej popularne gatunki stali, z podziałem na jakość. Należy jednak pamiętać, że wybór noża powinien polegać na dobraniu go do czynności jakie nim zwykle wykonujemy, gdyż nawet najlepsza stal, jeśli będzie niedopasowana do naszych potrzeb – rozczaruje nas.

Stale najwyższej jakości

Böhler M390 – stosowana w nożach z najwyższej półki ze względu na mnóstwo zalet i praktycznie żadnej wady. Odporność na korozję, możliwość hartowania do wysokiej twardości bez uszczerbku na wytrzymałości to główne atuty tej mieszanki stali i odpowiedniej kompozycji wanadu, molibdenu i wolframu. Noże wykonane z tej stali długo utrzymują ostrość, dlatego często używa się tej stali do wykonania najlepszych noży kuchennych. Jest stosowana w najwyższych modelach noży firm Lionsteel.
CPM 20CV – jest to odpowiednik stali M390. Wysoka odporność na korozję dzięki dużej zawartości chromu. Znajdziemy ją w limitowanych edycjach firmy FOX.
CPM S30V– świetna stal o wysokiej wytrzymałości, powszechnie stosowana w folderach, rzadziej w stałych ostrzach czy nożach kuchennych. Dzięki odpowiednio dobranym ilości Wanadu można ją zahartować bardzo wysoko.
CPM S35V – nowsza wersja S30V o drobniejszej strukturze ziarna. Spotyka się czasem oznaczenie S35VN ze względu na domieszkę niobu. Poprawiła ona wytrzymałość i ułatwiła obróbkę stali.
CPM S90V – jedna z najlepiej trzymających ostrość stali na święcie. Zostało to osiągnięte przez dodanie ekstremalnie dużych ilości wanadu oraz węgla.
Elmax – stal proszkowa chromowo-wanadowa. Świetny kompromis pomiędzy długim trzymaniem ostrości a łatwością ostrzenia. Doskonała na klingi do folderów.
ZDP-189 – japońska stal nierdzewna zawierająca duże ilości węgla i chromu, które umożliwiają osiągnięcie w hartowaniu bardzo wysokich poziomów twardości. Niestety oznacza to również, że jest bardzo pracochłonny w ostrzeniu. Używany głównie w nożach nie narażonych na udary (foldery, noże kuchenne), nie jest tak rdzewna jak stale wysokowęglowe, jednak jej odporność na korozję jest nieco niższa niż porównywalnych odpowiedników.
CTS-XHP – huty Carpenter stworzyły doskonałą stal proszkową o ponadprzeciętnych właściwościach. Doskonałe trzymanie ostrości okupione jest jednak dłużej trwającym ostrzeniem. Dodatkowa zaleta to wysoka odporność na korozję.
CPM M4 – doskonała stal narzędziowa. Trzymanie ostrości na najwyższym poziomie, możliwość hartowania do wysokich wartości twardości. Niestety, dość łatwo łapię rdzę przez co wymaga więcej dbałości w używaniu. Trudna w ostrzeniu.
Niolox– niemiecka stal produkowana przez stalownię Lohmann. Nazwa pochodzi od pierwiasta niob (Nb) którego zawiera 0,7%. Charakteryzuje się agresywnym cięciem, odpornością na ścieranie i dobrą udarnością nawet przy hartowaniu w granicach 61-64 HRC. Posiada pewną odporność na korozję (8,5% chromu) ale nie jest całkowicie nierdzewna więc wymaga minimalnego zadbania.

Stale wysokiej jakości

VG-10– jedna z najpopularniejszych japońskich stali, mniej krucha i bardziej odporna na korozję jednak o gorszym trzymaniu ostrości niż 154CM i ATS-34. Plusem jest łatwiejsze ostrzenie.
Böhler N690 – parametrami lokuję się gdzieś pomiędzy 440C a VG10. Świetny wybór na niedrogie noże z uniwersalną klingą. Odporna na korozję. Zawdzięcza to dużej zawartości chromu, a także domieszce azotu w wymiarze około 0,20%. Nieźle trzyma ostrość i łatwo się ostrzy.
154CM – jest zwykle uważana (nie do końca słusznie) za ulepszoną wersję 440C. Przy podobnej nierdzewności posiada lepsze trzymanie ostrza i może być hartowana do nieco wyższych wartości.
D2 – prosta i popularna stal narzędziowa. Rdzewna (szczególnie przy błędach w hartowaniu), jednak ma bardzo dobre parametry trzymania ostrości i wytrzymałości.
H1 – stal nierdzewna zaaprobowana przez firmę Spyderco do produkcji noży pracujących w otoczeniu morskiej wody. Wysoką odporność na rdzewienie uzyskano poprzez dodanie do stali chromu i niklu, a także dzięki zastąpieniu części węgla azotem. Okupione to jednak zostało krótszym trzymaniem ostrości.
ATS-34 – to japoński odpowiednik 154CM produkowany przez hutę Hitachi. Bardziej wymagająca w obróbce, jednak odwdzięczająca się lepszymi właściwościami w zakresie trzymania ostrości oraz wytrzymałości. Nieco bardziej rdzewna niż 154CM.

Stale dobrej jakości

440C – kiedyś bardzo popularna stal w nożach z średniej półki, wyparta została przez nowsze odpowiedniki. Prawidłowo zahartowana jest bardzo wszechstronna, odporna na rdzewienie, ścieranie i zabrudzenia. Łatwo się ostrzy.
AUS-8 – czyli japoński odpowiedni stali 440B. Nieco twardsza i lepiej trzyma ostrość niż pierwowzór. Łatwa do naostrzenia.
8Cr13MoV – odpowiednik stali AUS-8, początkowo stosowany w nożach chińskiej produkcji. Większość parametrów zbliżona lub identyczna do AUS-8.
14C28N – szwedzka stal Sandvika uważana za ulepszoną wersję 13C26. Nieco lepsza od 8Cr13MoV, jeśli chodzi o trzymanie ostrości i twardość, z powodzeniem stosowana przez największych światowych producentów w nożach z niższej półki cenowej.

Stale podstawowe

420HC – w rodzinie 420 to najlepsza odmiana. Poprzez zwiększenie ilości węgla osiągnięto dużo lepsze trzymanie ostrości. Bardzo dobry stosunek ceny do jakości. Łatwo się ostrzy.
440A – nieznacznie lepsza od stali 420HC jednak poprzez zwiększenie obecności węgla mniej odporna na korozję. Nadal łatwo się ostrzy
13C26 – podstawowa stal z hut Sandvika, zmodyfikowany odpowiednik 440A. Przyzwoita jakość za niską cenę, jednak wersja rozwojowa 14C28N za podobną cenę daje dużo więcej.
1095 – czyli kultowa już „węglówka”. Stal wysokowęglowa, bardzo odporna na wykruszenia i pęknięcia, można ją wysoko zahartować przy zachowaniu dużej sprężystości. Bardzo łatwo się ostrzy. Świetny wybór na duże noże outdoorowe, należy jednak pamiętać, że jest to stal rdzewna i wymaga pielęgnacji po pracy. Prawidłowo konserwowana odwdzięczy się nam długą i niezawodną pracą.
420 i 420J – najniższy stopień w serii 420, ze względu na praktycznie absolutną nierdzewność często używana w scyzorykach i nożach niskobudżetowych.
AUS-6 – tańsza wersja AUS-8, niższa zawartość węgla sprawia, że jest bardziej odporna na korozję, ale krócej trzyma ostrość. Odpowiednik stali 420.Łatwa do ostrzenia.

Inne materiały

Damast skuwany zwany dziwerem. Charakterystyczne wzory powstają poprzez skuwanie różnych rodzajów stali. Materiał zwykle stosowany w nożach custom i produkcjach wysokobudżetowych czy edycjach specjalnych.
Laminaty – jest to połączenie twardego, wysoko hartowanego rdzenia zgrzanego z dwoma okładzinami z miękkiego materiału. Często stosuje się rdzeń ze stali wysokowęglowej bardzo wysoko zahartowany oraz okładziny na przykład ze stali 420. Dzięki temu klinga ma znakomite właściwości trzymania ostrości przy zachowaniu nierdzewności i sprężystości.
Tytan – materiał czasem stosowany w nożach nurkowych, lekki i wytrzymały. Niestety ze względu na małą odporność na ścieranie, praktycznie po każdym użyciu należy go ostrzyć.
Talonit – niespotykany w nożach produkcyjnych, ze względu na trudną obróbkę używany bardzo rzadko w nożach custom. Odporny na korozję, niemagnetyczny, bardzo drogi.
Ceramika – noże, w których klinga wykonana jest z tego materiału to chyba najtwardsze noże na rynku. I absolutnie niepodatne na wpływ wody. Niestety, bardzo kruche i w codziennym użytkowaniu bardzo niepraktyczne. Ostrzenie tylko przy pomocy materiałów z nasypem diamentowym.